Abuztuan ere elkarlanean

Trukeari ez du etenik. Oraingoan Euskal Herritik, Rosa, Rosa, Arantza eta Andonik bidaiatu dute Caucara.  

Andoni Ankosotorroren kronika

Nasen eta euskaldunen arteko bigarren lan topaketa gauzatzen ari da abuztuan zehar Kolonbiako Caucan, nasen jatorrizko lurraldean. Topaketak eskola propioaren eraiketaren berri izateko eta esperientziak partekatzeko antolatu dira.

Nasek euren hizkuntzaren egoera larria, nasa yuwe hizkuntzaren eskolaratze prozesua eta munduaren eta bizitzaren ikusmoldea erakutsi dizkigute. Topaketa gweçxaku eginez hasi da, jatorrizko zeremonia harrera egiteko, bateratzeko eta eskerrak emateko. The wala izan da zuzentzailea, txamana alegia. Gweçxakua nasek eraiki duten lehen luçx leçxkwen egin da, murgilketan ari den lehen ikastolan. Aurten hasi dira, adin ezberdineko 15en bat haur txikiekin esperientzia berria izaten.

Euskaldunek euskal eskola nola hasi ginen eraikitzen azaldu diegu eta, bereziki, haur txikiekin eskola orduak nola egiten ditugun. Euskararen ahozko transmisioa nola egiten dugun, zein diren helburuak, jarduerak, baliabideak eta abar. Batez ere teknika praktikoak azaltzen ari gara. Horiez gain, hizkuntzaren sendotzean hizkuntzarekiko atxikimenduaz, kontzientziaz eta jarrera parte hartzailearen garrantziaz ere ari gara.

Lan topaketa hauek, etorkizunean sendotu nahi direnak, uztailean eta abuztuan zehar hasi dira hainbat ekintzaileri esker, eta Çxhab Wala Kiwe, Nasa Üus, Garabide Elkartea eta EPV-EHUko Munduko Hizkuntzaren Ondarearen UNESCO Katedrak antolatu dituzte, Eusko Jaurlaritzaren Kultura Sailaren eta Durangoko Udalaren laguntzaz.

Murgiako Bigarren Hezkuntza Institutotik Elkartasun Bide(o)a

  http://youtu.be/4amZ6Y4v-To

Irudiko ikasleek Kolonbiako herri indigenentzat prestaturiko aurkezpena

Lander, Maite, Oier, Goizane, Gorka, Itziar, Olatz, Irati, Diana, Antxon, Edurne eta Marius, DBH4ko irudi tailerreko ikasleak, Oier irakaslearen laguntzarekin, euskarari eta eskolari buruzko bideoa osatu zuten. Guri opari modura eman eta Kolonbian herri indigenen artean zabaltzeko. Kwe’t Fxi’jnxi Kiwen NASA herriko promotoreek eta irakasleek ikusi zuten lana. Bikaina izan zen hizkuntza propioak eskolan eta komunitatean izan dezaken balioaz eztabaidatzeko. Mariusen testigantza, Juanmarena, Josurena, Maitanerena, eta Rikardorena Euskal Herriaren erresistentzia kulturalaren adibide ederrak izan dira eta komunitate hauetan hizkuntza propioarekiko azaleratu diren zenbait eskema negatibo kolokan jartzen lagundu dute. Eskerrik asko bihotzez egileei eta partaide guztiei.

Bideoak lanerako tresna izateaz gain, bi herrien arteko harreman-zubia eraikitzen lagundu digu. Laster batean zubiaren Nasa aldetik geurera bideo bat iritsiko da, denon gozagarri. Nasekin egindako tailerrean bideo honi erantzun modura, Promotoreek bideo bat egin zuten, bertan Urkok euskararen erabilera eta kontzientzia bultzatzeko Guk euskaraz zuk zergatik ez kantu sonatuaren Nasa yuwezko bertsioa entzungo da.

Nasawe’sxa na ’wthaw pkhakhen käh euskaldunwe’sxyakh

Yu'kwe lagunak, eta promotoreak ikastaroari buruz idatzitako kronika 

 

Naa ente wala piyn kähthaw naa vaskowe’sxyakh, txäawe’sx yuwe’s kçxhäçxhan yunxis katxuhdn üsutx, ma’wnet nyafxteya txäawe’sxa wala paka yuçxh we’wn ki’ txäawëyçxa kçxhäçxhan kähna txastx kbesan üsu.

Ma’w luuçxwe’sxyakh zxiçxkwe mhinwäja’s pevxatx, txäawëyçxa eçkwe vxitçxh nasa yuwe’s kçxhäçxhan üsutx, txäapa’ka nasa yuwe atpu’çxhsawe’sxa wala wët wët mhin ykhähthaw, txäaw pevxate jxukasa pkhakhen üsçxa memkwe jïçx kpedun çxhakwe yuwe kutxin üsya ewuthaw.

Wala txteeçx teeçx mhikweçxha vxitn üsnxis puutxh kajiyun üsuthaw. Aça wala weçxan neenyuthaw ma’w mhi wäjas wejxtx kphuse puuçxh.

Naa mhikwesa’ Thë’we’sxyakhç atxahçx çxhäçxhan yuhn üsthaw, txäawëyçxa wala nxu’txpen ju’gwe’sx yuwe’s sena ew äate nvxitn yuhta, txäapa’ka kwe’sx yuwe tuhd tuhdçx kiten u’jweça.

  

                                                                             

En este encuentro de hermandad con los compañeros vascos hemos podido conocer e intercambiar experiencias, hablar más a fondo cómo se vienen trabajando los procesos de fortalecimiento de la lengua. Este espacio nos dio luces, nos dio pautas y herramientas para empezar a elaborar materiales para la lengua Nasa Yuwe.

El encuentro entre nasa y euskaldunes nos fortalece al conocer la historia de cómo empezaron y se organizaron para luchar por el euskera y nos hace ver que estamos en esa misma historia y aunque estamos comenzando, la experiencia vasca nos da esperanza. También el encuentro nos enseña que cuando se trata de la defensa de la lengua propia valen todos los esfuerzos no solo del propio pueblo sino de pueblos hermanos.

Una de las formas en que nosotros avanzamos con nuestro trabajo es con la orientación de los mayores que nos dan fuerza al pensamiento esté fuerte para seguir adelante. Las prácticas rituales y espirituales son fundamento de este proceso de revitalización del Nasa Yuwe y en este sentido fue bonito que los vascos puedieran vivenciar esta parte de nuestra cultura.

                                                                                         Argazkia: Viviana

Del 7 al 13 de julio llevamos a cabo el primer Truke del año entre los pueblos Nasa y Euskaldun con la visita de los compañeros Mikel Mendizabal y Maite Erasun. Con el propósito de reflexionar sobre el tema de materiales para el fortalecimiento del Nasa Yuwe nos reunimos en el resguardo Kwe’t Fxi’jnxi Kiwe, donde el equipo de Nasa Yuwe de la Zona Norte y docentes de los centros educativos del territorio nos sumamos a esta minga por la lengua propia.

Entre risas, cantos y el acompañamiento permanente de los espíritus que guían nuestra labor, vimos cómo va despertando el Nasa Yuwe, cómo va despertando la raíz de nuestra identidad. Resaltamos el gran aporte que hizo este encuentro a nuestro trabajo toda vez que los contenidos del taller estuvieron enfocados al fortalecimiento de nuestra experiencia, generando una profunda confianza en las capacidades locales para seguir avanzando en nuestro propósito.

Con gran alegría y motivación esperamos el segundo truke para seguir fortaleciendo el encuentro de los pueblos como camino de aprendizaje.

                                                                                                               Egilea: Yu'kwe

Tailerraren ebaluazio saioa: ideia eta hausnarketak

Harmonia eta erresistentzia

Harmonia:

Thë’ walawe’sx-ak eta thë’ sawesx-ak dira NASA herriaren mediku tradizionalak, agureak edo xamanak (mayores). Nasa Yuwearen biziberritzea haiek gidatzen dute.  Garbiketa erritualak, ama-lurrari eskaintzak, koka hostoak, txirrintxoa, eta abar. Zikina iraultzea (voltear lo sucio) da oinarrizko lana.

Ikastaroan zehar ere jarraitua izan da errituala. Don Piok ikastaroan zuzenean hartu du parte, bertako ekintzak eta materialak kosmobisioaren eta kulturaren aterkipera erakartzen paper zoragarria burutuz. Don Ely izan zen  zikina iraultzeko errekan egindako errituala gidatu eta aurrera begira taldearen lan espiritualaren oinarriak jarri dituena. Promotoreen taldeko “beteranoek”, Marianok, Jairok eta Marcelok, gazteagoei  mediku tradizionalen lanak duen garrantzia  ikustarazten lagundu diete.

 Alde horretatik irakurrita biziberritzearen prozesua bide egokian omen doa. Nasa herrian hizkuntzarekiko kontzientzia esnatzea lortu da, ikastaroko lanak egokiak izan dira. Lanean jarraitu behar da bai espiritualki eta bai eguneroko jardunean, esnatu den hariari segida eman behar zaio eta lurralde guztian zehar barreiatu, hori da promotoreei tokatzen zaien lana. Hauke izan dira “mayorrek” eman dituzten aholkuak.

Materialak hor daude:

Promotoreen taldekoek, Don Pio eta  Marianok gidatuta Resguardoan dagoen Piedra Mona harrira bisita egin genuen.  Kiwe wêt wêt edo  toki sakratua da, harrira igotzeko errituala burutu genuen eta harrian, bertako petroglifoei buruzko azalpen ederrak jaso.

Erresistentzia

Erresistentziak, Komunitatea hizkuntzarekiko hausnarketan jarri du. Nasa yuwea kultura eta kosmobisio Nasaren oinarri da eta hari horretatik komunitateetan kontzientzia  indartzea da helburua.

Promotoreena da aitzindari lana. Komunitatea, autoritate politikoak, eskoletako irakasleak, gurasoak, familiak …hizkuntzara erakarri behar dituzte. Çxahab Wala Kiwe, (Nasa lurralde handian) zehar barreiatu behar dute. Lan eskerga.

Materialak  lagungarri:

Nahiko da Nasa yuwez idatziriko esaldiz apaindutako balio bat jendea, jolasten eta Nasa yuwez hitz egiten jartzeko. Nahikoak dira bi behatz, haur talde bat Nasa yuwez jolasten eta hitz egiten hasteko.

                                                                   Argazkia:  Marco Aurelio

Materialgintzaren oinarriak:

Ikastaroan zehar eta ebaluazio saioan argi finkatu da, materialgintza kulturatik (kosmobisiotik) eta hizkuntzatik sortu behar da, bi oinarri hauetan sakontzen jarraitu behar da.

Egiletza: ideia hau oso modu nabarian agertu da eztabaidan, Nasa komunitatetako pertsonek sortu behar dituzte materialak. Beldurra galdu eta gai direla sinistu behar dute.

Taldea eta hunkidura

Promotoreen taldearekin buruturiko azken hausnarketa saioa erabat hunkigarria izan da, taldeko parte sentitu gara, promotoreak, , haurrak, Don Pio, sukaldean aritu ziren emakumeak, Euskal Herritik bertaraturikoak …

Malkoak, barreak eta musika…

”broche de oro”

Ikastaroa aurrera doa

Pensar con el corazón

Bete ditugu lau egun  Kiwe wêt wêt deituriko resguardo-an, ia 2000 metrotara dagoen Nasa herriaren lurralde honetan bildu gara materialgintza ikastaroko partaideak.  Gure zerebroa etengabe kolpatu dute egun hauetan bizitakoek:  bide inposibleetan barna , chiva deituriko autobusean, Santander de Quilichao hiritik resguardora egindako bidaia, komunitateko bizitza lasaia, ordutegi naturala, Nasa herriaren humorea, sukaldariak, Don Pio Quinto agurea…

Ikastaroko jardunetan zentratuta, lan eskerga egin da,  bi talderekin aritu gara elkarlanean, resguardoko eskoletako haur-lehen eta bigarren hezkuntzako irakasleekin arratsaldez eta Nasa Yuwe hizkuntza Cauca lurraldeko iparraldean biziberritzeko ACIN erakunde indigenak sortu duen Promotoreen taldearekin goiz-arratsalde eta gauetan.

Irakasleen taldearekin buruturiko jardunak hasiera gogor xamarra izan zuen, ez zuten guk (Europatik etorritako bi pertsona) egin genezakeen ekarpenaren inguruko interes handiegirik, baina egunak eta eztabaidak aurrera joan ziren neurrian bi aldeentzat interesgarriak izan diren hausnarketa eta ariketak egin ditugu.  Hezkuntza aldetik resguardoko eskola hauek badute eskola nazionalarekiko haustura bat, metodologia eta ikasleekiko lanean, paretik gabeko gelak edota baratzen inguruan antolaturiko eskolak adibidez.

Bestaldetik, eztabaidatan irakasle batzuren aldetik hizkuntzarekiko jarrera baldar xamarrak ageriam jarri dira, Nasa Yuwea bai, baina etxean hitzeginda nahikoa dela, Nasa Yuwez fisika erakusteak ez duela zentzurik. Baldarkeri hauek badute hizkuntzarekiko sentsibilitate faltatik alde bat, egoera honi beste bat gehitzen zaio. irakasle batzuk ez dira Nasak, batzuk Afrodescendienteak dira (Resguardoan Afrikar jatorriko komunitate zabala bizi da), beste batzuk Kolonbiarrak, Nasa Yuwe hizkuntza irakasleen erdiak baino gutxiago hitz egiten du.

Agintari indigenek 5 urte barru, eskolako hizkuntza Nasa Yuwea izango dela erabaki badute ere, lan eta borroka asko egin beharko da hori lortzeko.  

Baldarkeriei ahal izan genuen neurrian erantzun genien, errepertoriotik eta momentuko inspiraziotik tira eginda.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Bigarren Taldea hizkuntza promotoreena, gure zain zegoen, hizkuntza lantzeko egarriz, gure ekarpen txikiak hartu eta izugarrizko lanak egiten ari dira, hunkitu egiten gaituzte. 

Adibide batekin laburbilduz, gaur gure eskoletan sentsibilizazio etengabean nola aritzen garen azaldu dugu, egin ohi ditugun festak, kantak, jolasak, korrikak e.a. eta adibide modura GUK EUSKARAZ ZUK ZERGAITIK EZ kantua idatzi, itzuli eta kantatu dugu. Gero promotoreak lanean jarri ditugu ordu betez eta sozializatzeko taldeek egindakoa azaldu dutenean, lau kantu, (haien artean gurearen itzulpena), hizkuntza haurrekin erabiltzeko dinamikak, poema bat eta beste zenbait material prestatu dituzte…alemanak dirudizue esan diegu barrez.

Emozio eta bitxikeriaz beteriko uneak bizitzen ari gara, etxean gurasoekin egindako Ikastolen hasiera jasotzeko bideoa genuen han agertzen zen XABIERTXO liburua hartu zuten lanean hasteko eredutzat irakasleek, Xabiertxoaren NASA bertsioa idazteko asmotan edo…beraiek gai bat aukeratu dute XABIERTXOA egiteko, NASA herriaren kreazioaren historia, bera arlo  desberdinetatik (matematika, biologia, hizkuntza, ingelesa…) nola jorratu ari dira aztertzen, interesgarria.

Laster ikastaroaren bigarren atala: bukaera eta hausnarketak